Starsi za kierownicą

Jednak jak każdy, mamy gorsze dni, chorujemy, a przede wszystkim z dnia na dzień stajemy się coraz starsi. To wcale nie musi być widoczne. Ważne, żebyśmy sami przed sobą potrafili się do tego przyznać i nieco zwolnili tempo życia. Powód jest prosty - wypełniając te same co zawsze życiowe funkcje, w pewnym momencie możemy siebie i innych narazić na niebezpieczeństwo. Dotyczy to np. kierujących pojazdami.

Jesteśmy coraz starsi

Posiadanie nie tylko prawa jazdy, ale i samochodu, to standard. Podobnie, jak kierujące autem kobiety. Poza męskimi szowinistami i może blondynkami opowiadającymi dowcipy o... blondynkach, nikt już nie kpi z "bab za kierownicą". Tym bardziej, że bezwzględne statystyki potwierdzają, iż zdecydowanie rzadziej niż mężczyźni popełniają one wykroczenia i powodują wypadki.

Skoro jesteśmy tak "ucywilizowani" motoryzacyjnie, pora dostrzec pojawiający się już dziś problem seniorów uczestniczących w ruchu drogowym. Zagrożenia, często tylko hipotetyczne, wiążą się zatem ze wzrostem liczby kierujących pojazdami w ogóle, w tym z coraz większym gronem 60-, 70-i 80-latków, którzy wcale nie mają zamiaru rezygnować z samochodu. A będzie ich jeszcze więcej, o czym świadczy prognozowana liczba ludności naszego kraju w wieku powyżej 60 lat do roku 2030. Do tego czasu ta grupa wiekowa niemal się podwoi. To będą dzisiejsi trzydziesto, czterdziesto i pięćdziesięciolatkowie, którzy nie wyobrażają sobie życia bez samochodu.

Niewątpliwie wciąż na polskich drogach najwięcej wykroczeń powodują kierowcy najmłodsi. Trzeba ich edukować, przestrzegać i czasem karać. Do starszych warto podejść inaczej.

Wady i zalety

W "pewnym wieku" człowiek traci sprawność, refleks, szybkość. Ma słabszy wzrok, częściej dokucza mu kręgosłup, kolana, serce. Bywa, że przez dłuższy czas przyjmuje leki. To, oczywiście, nie sprzyja kierowaniu lub wręcz stanowi powód, by w ogóle zakazać jazdy samochodem.

Jest to jednak tylko część prawdy. Senior za kierownicą to człowiek doświadczony. Zazwyczaj przejechał w życiu setki tysięcy kilometrów, w różnych warunkach, okolicznościach, nastroju. Radzi sobie świetnie z wyzwaniami, nie boi się zmian. A przede wszystkim dawno zapomniał o brawurze, nic nikomu nie musi na drodze udowadniać, z nikim się ścigać.

Dojrzały kierowca nie spieszy się tak bardzo, jak inni. Jeśli to tylko możliwe, unika trudnych warunków na drodze, przekłada podróż, jeśli jest śnieżyca, oblodzenie lub ulewa, nie jeździ w godzinach szczytu i nocą. Stać go na ten luksus.

Niestety, nie każdy senior jest świadomy zmian, jakie następują w jego organizmie, że nie zawsze doświadczenie wypełnia braki. Ambitni kierowcy sami przed sobą nie przyznają się do słabości i nie dają sobie do niej prawa. To kwestia tradycji, stylu i... nieodpowiedzialności.

Konieczne działania

Jeśli zatem możemy coś zrobić, to przede wszystkim poważnie i otwarcie rozmawiać o tych problemach, zacząć je dostrzegać i skończyć z kultem młodości. Także na forum publicznym. Starsi kierowcy bowiem nie tylko, a nawet nie tyle powodują zagrożenie, ile sami są łatwymi ofiarami. Aktualne statystyki nie potwierdzają, że to oni doprowadzają do nieszczęść. Natomiast, i jako kierujący, a przede wszystkim jako piesi, są bardziej narażeni na skutki zdarzeń drogowych.

Inżynierowie ruchu, ustalając np. cykle zmiany świateł, nie uwzględniają, że oni jeżdżą i chodzą wolniej. Lokalne władze wyznaczają już nie tylko na części chodników, ale nawet w parkach, tzw. ciągi pieszo-jezdne, czyli przeznaczone jednocześnie dla pieszych i rowerów. A spacerujący starsi państwo nie mają szans uciec przed nadjeżdżającym rowerzystą...

Jednym z pomysłów, na razie odrzuconych, było wprowadzenie obowiązkowych badań psychologicznych dla kierowców, którzy przekroczyli określony wiek. Nie wydaje się to najszczęśliwszym rozwiązaniem. Dlaczego tysiące starszych, w pełni sprawnych i aktywnych siedemdziesięciolatków miałoby być traktowanych inaczej niż pozostali kierowcy?

Sensownym i uczciwym rozwiązaniem jest kierowanie na takie badania osób chorych, zagrożonych np. demencją lub stosujących terapie stanowiące przeciwwskazanie do kierowania samochodem, niezależnie od tego, ile mają lat.

W bogatych krajach instytucje publiczne i organizacje pozarządowe nie pozostawiają seniorów, w tym kierowców, samych sobie. Przykładem może być Austria, gdzie wiedeńskie Kuratorium ds. Bezpieczeństwa koordynuje prowadzoną we wszystkich landach kampanię "60+". Jest się zatem na czym wzorować. W Polsce pierwsze analizy i plany dalszych badań zostały podjęte w Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego. Pozostaje mieć nadzieję, że działania te będą prowadzone systematycznie.

Dr Ewa Tokarczyk z Zakładu Psychologii Transportu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego:

Ciągle jeszcze prawdopodobieństwo, że na drodze zostaniemy ofiarą starszego wiekiem kierowcy jest zdecydowanie mniejsze niż to, że sprawcą wypadku będzie kierowca w średnim wieku lub młody. Wśród wszystkich kierowców starsi wiekiem stanowią mniejszy odsetek. Natomiast jeżeli weźmiemy pod uwagę wyłącznie populację kierowców starszych wiekiem, to prawdopodobieństwo wypadku zdecydowanie rośnie.

Jest wiele czynników, które to powodują. Pogorszeniu ulega sprawność psychofizyczna, w tym: spostrzeganie, koncentracja uwagi, tzw. czas reakcji, czyli refleks, szybkość myślenia, przetwarzania informacji, dostrzegania, zdolność analizy złożonej sytuacji w ruchu drogowym i pogarszający się stan fizyczny.

Jeśli kierowca jest tego świadomy, może zmienić styl jazdy. I rzeczywiście, wielu zaczyna jeździć bardziej bezpiecznie, wolniej, unikając podróży po zatłoczonych drogach, w godzinach szczytu, po ciemku, inaczej rozkładając czas jazdy. Jednocześnie są to kierowcy, którzy pogarszającą się sprawność rekompensują doświadczeniem.

Do naszej Pracowni Psychologicznych Badań Kierowców coraz częściej zgłaszają się kierowcy w wieku siedemdziesięciu i więcej lat, prosząc o badanie. Pytają, czy ich sprawność jest wystarczająca, by prowadzić samochód, czy też powinni już zaprzestać jazdy. Starszy wiek nie oznacza, że należy rezygnować z jazdy samochodem czy innych zajęć. To indywidualna sprawa.

Druga grupa - nie jestem w stanie powiedzieć jak liczna - to osoby, które zaprzeczają zachodzącym zmianom i nie są w stanie wyobrazić sobie, że mogłyby zrezygnować z jazdy samochodem. Są nawet tacy, którzy tłumaczą, że muszą jeździć, bo nie mogą chodzić z powodu złego stanu zdrowia. Te osoby stanowią realne zagrożenie, m.in. dlatego, że nie dostosują stylu jazdy do własnych możliwości.

Test dla kierowcy-seniora

Czy jesteś w stanie bezpiecznie kierować pojazdem?

Szanowna Czytelniczko, szanowny Czytelniku! Jeśli "masz już swoje lata", chociaż nie tylko w tej sytuacji, radzimy - przed każdą podróżą oceń stan swojego zdrowia korzystając z testu opracowanego w Instytucie Transportu Samochodowego. Odpowiedz na podane pytania i przeanalizuj wnioski.

I. Jak się dziś czujesz?

1.        Czy dziś czujesz się dobrze pod względem fizycznym i psychicznym?

2.        Czy obecnie masz jakieś zmartwienie, jesteś czymś zdenerwowany lub odczuwasz ból?

3.        Czy ostatnio miałeś trudności z koncentracją uwagi podczas kierowania pojazdem?

4.        Czy ostatnio miałeś trudności z jednoczesną obserwacją kilku obiektów lub sytuacji w ruchu drogowym?

5.        Czy ostatnio kierowanie pojazdem sprawiało Ci większą trudność?

6.        Czy w ostatnim tygodniu przechodziłeś chorobę o gwałtownym przebiegu lub czy nie pogorszyły się nękające Cię dolegliwości?

Wnioski:
Jeśli odpowiedziałeś "tak" chociaż na jedno pytanie, dziś kierowanie przez Ciebie pojazdem wiąże się z dużym ryzykiem. Nie powinieneś samodzielnie prowadzić samochodu. Jeśli musisz odbyć zaplanowaną podróż, poproś krewnego, albo zaprzyjaźnioną osobę o przejęcie roli kierowcy lub skorzystaj z transportu publicznego.

II. Czy jesteś wystarczająco sprawny do kierowania pojazdem?

1.  Czy po wysiłku fizycznym lub zdenerwowaniu masz uczucie duszności, albo ucisk w klatce piersiowej?

2.       Czy podczas jazdy do tyłu lub parkowania tyłem możesz swobodnie patrzeć za siebie?

3.       Czy cierpisz na zawroty głowy lub napady drgawek?

4.       Czy dobrze znosisz leki? Czy nie wywołują one uczucia zmęczenia, roztargnienia lub oszołomienia, albo czy nie wpływają ujemnie na wzrok i czas reakcji?

Wnioski:
Jeśli odpowiedziałeś "tak" chociaż na jedno z tych pytań, koniecznie skontaktuj się z lekarzem. Tylko za jego zgodą możesz kierować pojazdem.

III. Czy kontrolujesz stan swojego zdrowia?

1.   Czy ostatnio kontrolowałeś stan swojego zdrowia?

2.       Jeśli jesteś chory na cukrzycę lub cierpisz na nadciśnienie, czy miałeś ostatnio uregulowany poziom ciśnienia i cukru?

Wnioski:
Pamiętaj, że Twoim obowiązkiem jest kontrola stanu zdrowia, szczególnie, gdy cierpisz na nadciśnienie lub cukrzycę.

IV. Czy możesz sprostać tej jeździe?

1.  Czy planowaną trasę pokonywałeś już wcześniej?

2.       Czy dobrze zaplanowałeś jazdę?

3.       Czy nie jesteś pod wpływem alkoholu?

Wnioski:
Odpowiedź twierdząca na dwa pierwsze pytania to jeszcze nie gwarancja, ale szansa, że podróż będzie spokojna. "Tak" w przypadku trzeciego pytania jest równoznaczna z całkowitym zakazem siadania za kierownicą. I pamiętaj, ograniczenia wynikające z wieku mogą być częściowo wyrównywane przez doświadczenie, rozsądek i odpowiedzialność. Ale tylko częściowo.

Oprac. testu: Instytut Transportu Samochodowego